Kurân ve Arap-İslam Kültüründe Cin Kavramı

Sanıldığının aksine Kuran'da - aynen ruh melek şeytan öte alem
konularında olduğu gibi - cinlerle ilgili konuda da yeterince açıklayıcı
bir bilgi yoktur. Genellikle aynı tanımlamaların tekrarları
yapılmıştır. Konu ile ilgili önemli sayılacak ayetlerin anlamları
şöyledir:

6:100: �Cinleri ona (Allah'a) ortak yaptılar. Halbuki onları da o yarattı.�

15:26-27: �Andolsun ki biz insanı kuru çamurdan biçimlenmiş balçıktan
yarattık. Cann'ı da daha önce semum (dumansız? zehirleyici? çok sıcak?)
bir ateşten yarattık.�

55:14-15: �O insanı bardak gibi kupkuru balçıktan yarattı. Cann'ı da
yalın bir ateşten/alevden yarattı.� Cann tefsircilere göre cin'lerin
babası sayılan İblis olabilirmiş. Çünkü o da ateşten yaratılmıştır.

18 �Hani biz meleklere: Adem'e secde edin demiştik de İblis'ten başkası
hemen secd etmişlerdi. O ise cinlerden olduğu için rabbinin emrinden
dışarı çıkmıştı. Şimdi siz beni bırakıp da onu ve onun avenesini - hepsi
sizin düşmanınız olduğu halde - dost edinir misiniz? Zalimler için ne
kötü bir değiştirmedir bu!�

51 �Ben cinleri de insanları da ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.�

11 �Andolsun ki ben cehennemi hep insan ve cin ile dolduracağım.�

7 İns(an) ve cinden siz'den önce geçmiş ümmetler arasında siz de girin bu ateşin içine.�

6 �Ey cin ve ins(an) topluluğu: Aranızdan size ayetlerimi nakleden bu
gününüzün gelip çatacağını özellikle haber veren peygamberler gelmedi mi
size?�

6 �Ey cin topluluğu insanlardan birçoğunu baş'tan çıkardınız ha! Onların
dostları olan insanlar da şöyle diyecekler: Ey rabbimiz kimimiz
kimimizden faydalandık bizim için takdir ettiğin ecelimize ulaştık.�

41 �O küfredenler: Ey rabbimiz cinden ve insanlardan bizi saptıranları
göster bize de onları ayaklarımızın altına alalım. Ta ki en aşağıda
kalanlardan olsunlar diyecekler.�

34 �Cinler gaybı bilmiş olsalardı öyle horlayıcı bir azap içinde bulunmazlardı.�

Yahudi kral-peygamber Şalomon'un (Süleyman) cinleri için de şöyle deniyor:

27:17: �Sü'leyman'ın cinlerden insanlardan kuşlardan orduları toplandı. İşte bütün bunlar (onun tarafından) idare ediliyordu.�

27:37-38: �(Süleyman) dedi ki: Ey ileri gelenler onun (Saba
melikesi'nin) tahtını teslim olarak bana gelmelerinden önce hanginiz
bana getirir? Cinlerden bir ifrit: Sen daha yerinden kalkmadan ben onu
sana getiririm. Eminim ki buna gücüm yeter dedi.�

34:12: �(Süleyman'ın) Önünde rabbinin izniyle iş gören bazı cinler de vardı.�

Ayrıca birtakım cinlerin Peygamber'i Kuran okurken dinlemeleri ve daha
sonra da bu konuda cinlerin konuşmalarının Peygamber'e vahy olunuşu ile
ilgili 28 ayetlik Cin suresi ise şöyledir:

72-Cin: 1-15: �Biz gerçekten hayranlık veren bir Kuran dinledik ki o
hakka ve doğruya götürüyor. Bundan dolayı biz de ona iman ettik.
Rabbimize hiçbir şeyi asla ortak tutmayacağız. Gerçekten rabbimizin
büyüklüğü yücedir. O ne bir eş ne de bir çocuk edinmiştir. Demek ki
meğer bizim avanağımız Allah'a karşı ne yalanlar uyduruyormuş. Aslında
biz de insan olsun cin olsun hiçbiri Allah'a karşı asla yalan söylemez
sanmıştık. Ancak şu da var: İnsanlardan bazıları cinlerden bazılarına
sığınırlar. Demek ki bu suretle onların azgınlıklarını arttırmışlar.
Doğrusu onlar da sizin zannettiğiniz gibi Allah'ın hiçbir kimseyi
katiyen diriltemeyeceğini sanmışlar. Biz ciddi bir biçimde göğe erişmek
istedik. Fakat onu sert bekçilerle ve alevlerle doldurulmuş bulduk.
Halbuki bundan önce haber dinlemek için onun (göğün) bazı kısımlarında
yer bulup oturuyorduk. Ama şimdi kim dinleyecek olursa karşısında
kendisini gözetip duran bir alev buluyor. Doğrusu biz yerdeki kişilerin
kötülüğü mü isteniyor yoksa rableri onlar için bir iyilik mi diliyor
bilmiyormuşuz. Gerçekten bizim aramızda iyiler de var'dır daha aşağı
olanlar da. Farklı yollara ayrılmışız. Şu gerçeği de kuşkusuz anladık
ki: Yeryüzünde kalsak da göğe kaçsak da Allah'ı asla güçsüz kılamayız.
Doğrusu biz o doğru yola ulaştıranı dinleyince ona iman ettik. Her kim
rabbine iman ederse o ne ecrinin eksileceğinden ne de bir haksızlığa
uğrayacağından korkmaz. Aslında kimimiz Müslüman kimimiz de
zalim'lerden. Müslüman olanlar doğru yolu arayıp bulmuş olanlardır.
Zalimler ise cehenneme odun oldular.�

Cinin anlattıkları Peygamber'e naklen bildirildikten sonra kendisine
denmiş ki: �Eğer onlar o yol üzerinde dosdoğru gitselerdi elbette onlara
bol su içirirdik.� Bir tür alevden veya ateş'ten yaratılmış olanlar
için ayrı bir cehennem tablosu çizileceği beklenirken onların da
cehennem ateşinde yanacaklarının söylenmesi ilginçtir. Kurandaki daha
başka birçok tanımlamada da olduğu gibi iyice anlaşılsın diye olaylar
�insanlara hitaben ve yine insanların değer yargı'larına göre�
anlatıldığından vahiyde cehennem ateşi sembolik anlamda ve acı veren bir
ortamı tasvir etmek için seçilmiş olabilir.

Kuran'da cin hakkında yapılan bu açıklamalar sonucunda İslam alimleri
arasında büyük fikir ayrılıkları doğmuştur. Dini açıdan önemli bir yeri
olan Mutezîle ekolü cinin varlığını toptan yok sayarken İmam Eşarî'nin
yandaşları da cinlerin nerdeyse her şeyi yapmaya gücü yetecek varlıklar
olduklarına inanmak gerektiğini savunmuşlardır. Diğer yandan Hadis
râvîleri de Peygamberin herhangi bir cini görüp görmediği hususunda
anlaşamamışlardır. Ancak esas itibarıyla Müslümanların cinlere inanması
gerektiği söylenir.

Esasen Kuran'da da belirtildiği gibi Araplar Peygamber'e vahiy
gelmesinden önce de zaten cinlere inanıyorlardı. Cinler melekler ve
diğer mitolojik tasvirlerin hepsi Cahiliye Dönemi'nin Arap kültüründe
önemli bir yer almaktaydı. Seci (kafiyeli ifade) belâgat (güzel konuşma)
ve şiir sanatlarına büyük değer veren Araplar bu alanda yetenekli
kişilerin daima marifet'li bir cini olduğuna inanırlardı. Nitekim
Peygambere vahyolunan güzel sözleri duyduklarında da onun cininin kim
olduğunu sormuşlardır.

Arap literatüründe Kazvinî'nin �Acaib al-Mahlûkat wa Garaib al-Mawcûdat�
ile Damirî'nin �Hayât al-Hayawân� adlı eserlerinde cinlerle ilgili
önemli açıklamalar vardır. Bu yazarlara göre; insanın topraktan
meleklerin de nurdan yaratılmış olmalarına karşın ateşten yaratılmış
olan cinlerin erkeğine �cinni� dişisine de �cinniye� denir. Cinler üç
gruba ayrılırlar: Agval Saali ve Afarit. Agval veya Gilan grubundan
olanlara �Gûl� denir. Saali türü cinlere ise �Sılat� derler. Afarit
grubundakiler ise �İfrit� diye bilinirler. Bu cin gruplarının kendi
aralarında da hiyerarşik bir düzenleri vardır.

Arap inancına göre �Gul� türünden olan cinler genellikle dişidir
erkeğine �Qutrub� denir. �Marid� tipi Gul'ler en acımasız olanlardır.
Hilekarlıkta onlardan daha haini yoktur. Değişik biçimlere girerek önce
insanlara yollarını şaşırttırır sonra hemen üstlerine atlayıp
parçalayarak onları yutarlar. Mısır Arapları geceleyin mezarlara
saldıran Gul'lerin cesetleri yediklerine inanırlar. Anadolu
folklorundaki �Gul-yabani� ise daha ziyade hortlak veya hayalet olarak
tasvir edilir ve ıssız yerlerde karanlıkta ansızın insanın önüne çıkarak
korkuttuğu söylenir. Masallardaki umacı �dev anası� da bir Gûl'dür.

Yine Anadolu'da �al-karısı� diye bilinen ve loğusaya veya çocuğuna
saldırarak onları boğmaya çalıştığı söylenen hayali yaratık da dişi Gûl
sayılır. Peygamber bir hadise göre Gûl diye bir yaratık olmadığını
söylemiş. Mutezîle ekolü de bu hadise atfen cinleri yok saymıştır. Fakat
başka bir hadise göre de Peygamber sataşan Gul'leri kovmak için ezan
okumayı tavsiye etmiştir. Araplar için Gûl kavramı o kadar etkileyiciydi
ki uğursuz sayılan beta-Persei çiftyıldızına Ras al-Gûl (Cinin Başı)
adını takmışlardı. Bugün astronomide kullanılan Algol adı da dolayısıyla
onlardan kalmıştır.

Sılat türündeki cinlerin dişileri Gûl gibi biçim değiştirebilirler.
Ayrıca cinlerin çoğu dişi Sılat'lardan korkar çünkü büyücü olurlar. Yani
mesleği büyücülük olan cinler bile var. Sılat'ların daha az zararlıları
ise su birikintilerinde yaşayanlar ağaç kovuklarında gizlenenler ve
havadar yerlerde gezinenler olarak tanımlanıyor. Bu türdekilere
Anadolu'da daha çok - Farsi kökenli olarak � �peri� adı verilmektedir.

İfrit�ler ise Cahiliye Döneminde cinlerden sayılmazken İslamiyet ile
birlikte cin olmuşlar. Ama eski bir alışkanlık olarak Araplar İfrit�leri
Şeytan�lar ile bir tutmayı yeğlemişler. İnanışa göre İfrit çok kuvvetli
sert mizaçlı acımasız ve aynı zamanda kurnazdır. Mısır'da ise öldürülen
veya acılar içinde ölen bir adamın hayaletine ifrit derler.

İslam inancına göre cinlerden korunmak amacıyla Kuran'ın sonunda yer
alan iki kısa sûrenin (Felâk ve Nâs) dua olarak okunması yaygındır.
Ananeye göre bu iki sure Peygamber'e büyü yapılmasından sonra büyülerden
korunması için indirilmiştir. Hadislere dayanarak bazı tefsirciler bu
surelerin sadece birer dua olmaları sebebiyle ilk dönemlerde Kuran'a
dahil edilmediğini söylerler. Fakat daha sonra Kitab'ın en sonuna ilave
edilmişler.